Δεν είναι άλλωστε λίγοι οι γονείς των ανθρώπων της γενιάς μας που λένε: «Σιγά, κι εμείς που φάγαμε ξύλο με τη βέργα από τους δασκάλους μας, τι πάθαμε; Τίποτα, μια χαρά είμαστε!» ή «Αν σε χτυπούσαμε όμως όταν ήσουν μικρή, δεν θα τα έκανες αυτά.» ή ακόμη-ακόμη «Εμείς έτσι κρίναμε σωστό, να σας δίνουμε και καμία πού και πού. Εσύ κάν' το αλλιώς στα παιδιά σου». Ούτε είναι λίγοι αυτοί που γέλασαν με διάσημα χαστούκια «διαπαιδαγώγησης» ή και επίλυσης των οικογενειακών συγκρούσεων σε κωμωδίες του ελληνικού κινηματογράφου. Στην ελληνική κοινωνία και στην οικογενειακή μικροκοινωνία, η ανοχή στη βία δεν βρισκόταν -και ενδεχομένως ούτε και σήμερα να βρίσκεται- σε χαμηλά επίπεδα.

Ωστόσο, μπορεί κανείς να φανταστεί πως οι αναμνήσεις μαθητών που «έφαγαν ξύλο» από τους δασκάλους τους θα ήταν πολύ πιο θετικές και γλυκές αν θυμούνταν ένα μεγάλο «μπράβο» από το στόμα τους, αντί για ένα δυνατό χαστούκι από το χέρι τους. Ή, μιλώντας λίγο παραπάνω με τους σημερινούς ενήλικες, που ως παιδιά τιμωρήθηκαν σωματικά από τους γονείς τους «για να μάθουν», -παρά το επιχείρημα «δεν πάθαμε και τίποτα»- ενδεχομένως να μην υπάρχουν και λίγα «παράπονα» από τη γενικότερη άσκηση του γονεϊκού ρόλου, παράπονα όχι και τόσο ανάξια προσοχής.

Διαβάζοντας τα παραπάνω, κάποιοι μπορεί να σκεφτούν πως, ναι μεν οι αναμνήσεις δίχως σωματική τιμωρία στο σπίτι και στο σχολείο κατά τα χρόνια της παιδικής ηλικίας να ήταν πιο γλυκές, αλλά τι γίνεται με την πειθαρχία των παιδιών και το σεβασμό προς τους γονείς και τους δασκάλους; Άλλωστε «και ο άγιος, φοβέρα θέλει»! Αυτή ακριβώς είναι και η διαφορά. Η σωματική τιμωρία δεν συνάδει απαραίτητα με την πειθαρχία, αλλά κυρίως με το φόβο. Τα παιδιά μπορούν να σέβονται τους γονείς τους, να τους εμπιστεύονται και να «τους ακούν», δίχως να τους φοβούνται.

Η έννοια της πειθαρχίας δεν θα πρέπει να ταυτίζεται με τη σωματική τιμωρία. Η πειθαρχία είναι ένας τρόπος που βοηθά το παιδί να μάθει αποδεκτούς τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων και των επιθυμιών του. Η τιμωρία, από την άλλη, είναι μία συνήθως επιβλαβής αντίδραση σε μία μη αποδεκτή συμπεριφορά, που μπορεί και να μη σχετίζεται με αυτή καθεαυτή (τη συμπεριφορά).Πάντως, για να εγκαταλείψει κανείς μια δοκιμασμένη τακτική και να ασκήσει άλλες εναλλακτικές, είναι αλήθεια πως πρέπει πρώτα να πεισθεί -τόσο σε λογικό, όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο- ότι πλέον η αρχική δεν είναι αποτελεσματική ή βοηθητική για τον ίδιο και έμμεσα για τους οικείους του. Γιατί λοιπόν λέμε «όχι στη σωματική τιμωρία» προτού προτείνουμε κάτι άλλο;

Γιατί:

• Τα χτυπήματα με την παλάμη -όχι απαραίτητα μόνο αυτά στο πρόσωπο ή το κεφάλι- είναι δυνατόν να βλάψουν σωματικά το παιδί.

• Τα χτυπήματα στο κεφάλι που φτάνουν σε σημεία κακοποίησηςμπορεί να προκαλέσουν μόνιμη βλάβη στη νευρωνική δομή και λειτουργία του αναπτυσσόμενου παιδικού εγκεφάλου.Στην πρώιμη παιδική ηλικία, ο εγκέφαλος αναπτύσσεται ταχύτερα από οποιοδήποτε άλλο όργανο στο σώμα.

Στην ηλικία των 5 ετών, ο εγκέφαλος πλησιάζει περίπου το 90% του ενήλικου βάρους του και στην ηλικία των 7 έχει ωριμάσει πλήρως. Το γεγονός αυτό καθιστά την παιδική ηλικία μια πολύ ευαίσθητη και κρίσιμη περίοδο για την εγκεφαλική ανάπτυξη.Το στρες του παιδιού -οφειλόμενο στον πόνο και το φόβο που προκαλείται από το δαρμό- μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην ανάπτυξη και λειτουργία του παιδικού εγκεφάλου. Δυστυχώς, πολλά παιδιά υπόκεινται σε σωματική τιμωρία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου της μεγάλης πλαστικότητας του εγκεφάλου. Η επίπτωση μπορεί να είναι η αναστολή της φυσιολογικής εγκεφαλικής ωρίμανσης με αποτέλεσμα τις μη αναστρέψιμες ανωμαλίες για την υπόλοιπη ζωή του παιδιού.

Όταν οι ενήλικες χρησιμοποιούν σωματική τιμωρία, είναι πιθανότερο τα παιδιά τους να διδαχθούν ότι αυτή η συμπεριφορά είναι η επιθυμητή επιλογή όσον αφορά στην πειθαρχία ή ότι είναι αποδεκτό οι «μεγάλοι» να χτυπούν τους «μικρούς», δίχως απαραίτητα να αναγνωρίζουν τα παιδιά το «παραστράτημα» μιας δικής τους συμπεριφοράς και τις συνέπειές του.

• Η σωματική τιμωρία (χτυπήματα, τράβηγμα μαλλιών, χαστούκια, κτλ.) καταστρέφει τον αυτοσεβασμό και την αυτοεκτίμηση του παιδιού.

Το ξύλο αντί να διδάσκει στα παιδιά πώς να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους, τα γεμίζει με φόβο για τους γονείς τους και τα μαθαίνει πώς να κάνουν κάτι (μια «αταξία») χωρίς να τα πιάσουν!

Ειδικά για τα παιδιά που επιζητούν προσοχή, η σωματική τιμωρία μπορεί να δρα ως ανταμοιβή, μιας και η αρνητική ενασχόληση μαζί τους είναι «καλύτερη» από την πλήρη απουσία ενασχόλησης.

Υπάρχουν πολλές άλλες πιο υγιείς και αποτελεσματικές μορφές πειθαρχίας. Μάλιστα αποτελέσματα πρόσφατων ερευνών στο εξωτερικό, αλλά και στην Ελλάδα, επιβεβαιώνουν πως η σωματική τιμωρία δεν είναι αποτελεσματική μακροπρόθεσμα. Αντίθετα, ενέχει και δημιουργεί παράγοντες επικινδυνότητας, όσον αφορά στην επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά των παιδιών.

Άλλες δε αρνητικές επιπτώσεις που σχετίζονται με τη σωματική τιμωρία, είναι η ροπή των παιδιών που υπέστησαν σωματική τιμωρία προς το έγκλημα, η αδιαφορία για τους ηθικούς νόμους και η αποτυχία τους να διαχωρίσουν το «σωστό» από το «λάθος». Επιπλέον, σε έρευνα που έγινε στο Οντάριο (Murray 1999), βρέθηκε πως ενήλικες που ως παιδιά θυμούνται να έχουν τιμωρηθεί σωματικά είναι δύο φορές πιο πιθανό να αντιμετωπίζουν προβλήματα έκφρασης των αναγκών και των συναισθημάτων τους, κατάχρησης αλκοόλ και εξάρτηση, από ό,τι οι ενήλικες που δεν θυμούνται κάτι ανάλογο.

Η σωματική τιμωρία που εκδηλώνεται από ένα θυμωμένο άτομο, με την πρόθεση να προκαλέσει πόνο σε κάποιον/α άλλη, δεν είναι ποτέ κατάλληλη μέθοδος. Η σωματική τιμωρία, άλλωστε, συχνά αποτελεί μια παρορμητική ενέργεια που καθοδηγείται περισσότερο από το συναίσθημα (θυμωμένος γονιός) παρά από τη λογική. Αμέσως πριν από τη στιγμή του δαρμού ο γονιός δεν αναρωτιέται: «Τι έκανε το παιδί;», «Για ποιο λόγο είναι ανεπιθύμητη η συμπεριφορά του;», «Τι μπορεί να μου ζητά;» κ.ο.κ. Ειδικά αναποτελεσματική είναι για τα μωρά (0-2 ετών), μιας και δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν τη σύνδεση μεταξύ της συμπεριφοράς τους και της σωματικής τιμωρίας. Θα νιώσουν μόνο τον πόνο από το χτύπημα.

Εννοείται, πως ακόμη και οι γονείς που κατά κανόνα κατανοούν τα κίνητρα της συμπεριφοράς των παιδιών τους και γνωρίζουν κατάλληλες και αποτελεσματικές τεχνικές καθοδήγησης της συμπεριφοράς τους, κάποια στιγμή νιώθουν θυμωμένοι και απογοητευμένοι. Όταν ο γονιός είναι κουρασμένος, κακοδιάθετος ή αγχωμένος είναι πιθανότερο να αντιδράσει συναισθηματικά, παρά λογικά και έτσι, να τιμωρήσει σωματικά το παιδί του. Γι' αυτό το λόγο λέμε πως στη συγκεκριμένη περίπτωση, η πρόθεση δεν είναι η διαπαιδαγώγηση του παιδιού ή η αποδυνάμωση μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς του, αλλά η εκτόνωση του γονιού.

Αυτοί είναι ορισμένοι μόνο από τους λόγους που η σωματική τιμωρία δεν αποτελεί την καταλληλότερη μέθοδο εκμάθησης ή πειθαρχίας των παιδιών. Περισσότερα στοιχεία για το γιατί δεν ενδείκνυται -τουλάχιστον σε επίπεδο διαπαιδαγώγησης- αναφέρονται παρακάτω, στην ενότητα περί σύγκρισης των εναλλακτικών προτεινόμενων μεθόδων με τη σωματική τιμωρία.

Ένα άλλο σημείο το οποίο καλό είναι να αντιμετωπίζουμε με προσοχή και σκέψη είναι αυτό της «διαπαιδαγώγησης» και της «εκμάθησης». Τι θέλουμε δηλαδή, ως γονείς, ως κηδεμόνες, ως εκπαιδευτικοί, ως φροντιστές, να μάθουμε στα παιδιά, στους μαθητές και στους χρήστες υπηρεσιών μας;

Πώς να πειθαρχούν απέναντι στην εξουσία;

Πώς να είναι υπάκουοι;

Πώς να μάθουν να δίνουν αξία στον εαυτό τους;

Πώς να αυτοπειθαρχούν;

Τη σημασία της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησης;

Πώς να είναι ανταγωνιστικοί, πώς να είναι συνεργάσιμοι ή πώς να υπερτερούν;

Αυτά και άλλα τέτοιου είδους ερωτήματα είναι καλό να απαντηθούν ειλικρινά από τον καθένα για τον εαυτό του, προτού προβεί στην υιοθέτηση και τη χρήση κάποιας μεθόδου πειθαρχίας

Πηγή: infokids.gr